Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, obezite ve diyabet gibi hastalıklarla mücadelede şekerli içeceklere ek vergi uygulanması doğru bir politika. Örgüt tarafından hazırlanan rapora göre, şekerli içeceklerin fiyatlarının en az yüzde 20 oranında arttırılması durumunda tüketimin azalması sağlanabilir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), beslenme konusunda mali politikaların oluşturulması konusunda üye ülkelerden gelen bir rehber oluşturulması talebi karşısında geçen yıl 5-6 Mayıs tarihlerinde Geneva’da bir toplantı düzenlemişti. Dünya genelinde gıda alanında teknik uzmanların katılım sağlamış olduğu toplantı sonuçları WHO tarafından hazırlanan “Beslenme ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıkların Önlenmesi Alanında Mali Politikalar” adlı raporda ortaya konuluyor.
WHO tarafından hazırlanan raporda, özellikle şekerli içeceklerin perakende satış fiyatlarının yüzde 20 veya daha yüksek oranda arttırılması durumunda “bu içeceklerin tüketiminde aynı oranda bir azalma” sağlanabileceği belirtiliyor. Raporda aynı zamanda taze meyve ve sebze gibi gıdaların fiyatlarının yüzde 10 ve yüzde 30 oranlarında azaltılması durumunda bu gıdaların tüketiminin arttırılabileceğine de dikkat çekiliyor.
Raporda; “Enerji ve kilo alımı konusunda başarıya ulaşılabilmek için, hem meyve ve sebze fiyatlarının düşürülmesi hem de hedeflenen gıda ve içeceklere vergi uygulanması en etkili yöntem” değerlendirmesine yer veriliyor.
Rapora göre düşük gelir düzeyine sahip tüketicilerin de arasında bulunduğu hassas tüketici grupları, gıda fiyatlarından en fazla oranda etkilenen ve aynı zamanda önerilen fiyat değişikliklerinden en yüksek oranda faydalanacak tüketici grubunu oluşturuyor.
Şeker: Ağır bir konu
Dünya Sağlık Örgütü 2014 yılında dünya genelinde en az her üç yetişkinden birinin (%39) obez veya fazla kilolu olduğunu açıklamıştı. Yine Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya genelinde obeziteye rastlanma oranı 1980 ve 2014 iki kattan fazla artış gösterdi.
Üstelik obezite ve fazla kilo sorunu sadece yetişkinlerde görülen bir sorun değil. 2015 yılı verilerine göre dünya genelinde beş yaşından küçük 42 milyon çocuğun obez veya fazla kilolu olduğu tahmin ediliyor. Özellikle son yıllarda hızla artan bu sayının son 15 yılda 11 milyon artış gösteriyor.
Dünyada diyabet hastalığı ile yaşayan insan sayısı da 1980 yılında 108 milyon iken 2014 yılında 422 milyona ulaşmış durumda. Diyabet hastalığının sadece 2012 yılında 1,5 milyon kişinin ölümüne neden olduğu tahmin ediliyor.
İşte bu rakamlar, insanların “ilave şeker” tüketimini azaltma çalışmalarına hız verilmesinin temelini oluşturuyor. İlave şeker gıdalarda; glukoz, fruktoz, sukroz şeklinde bulunan ve genelde gıda ve içeceklere üreticiler veya tüketiciler tarafından eklenen şekerler olarak kabul ediliyor.
Ancak Dünya Sağlık Örgütü bal, şurup, meyve suları ve meyve suları konsantrelerinde doğal olarak bulunan şekerleri de aynı kategoride değerlendiriyor.
Besinsel olarak insanların şekere ihtiyacı olmadığını belirten Dünya Sağlık Örgütü Sağlık ve Gelişim için Beslenme Bölüm Başkanı Dr. Francesco Branca; “Dünya Sağlık Örgütü olarak kişilerin ilave şeker tüketmesi durumunda bu şeker miktarının toplam enerji alımlarının yüzde 10’undan daha az olmasını tavsiye ediyoruz, sağlık yararları açısından ise bu oranını yüzde 5’den daha az olmasını. Bu oran genel olarak tüketilen şekerli içeceklerin tek porsiyonundan (250 ml) daha az bir miktara denk geliyor.” açıklamasında bulunuyor.
Avrupa ve şeker vergisi
Avrupa’da bazı ülkelerde şekerli içeceklere ve aynı zamanda farklı gıda ürünlerine özel vergiler uygulanıyor.
Finlandiya’da 2011 yılından beri alkol içermeyen içeceklerin yanı sıra şekerli ürünlere ve çikolatalara vergi uygulanıyor.
Fransa’da da 2011 yılından beri ilave şeker ve tatlandırıcı içeren içeceklere vergi uygulanıyor.
Macaristan’da 2011 yılında yürürlüğe giren kamu sağlığı ürün vergisi (PHPT) kapsamında yüksek miktarda şeker, tuz veya kafein içeren temel olmayan gıda ürünlerine ek vergi uygulanıyor.
İngiltere ve Kuzey İrlanda da şekerli içeceklere yönelik vergi uygulamasını hayata geçirmeye hazırlanan ülkeler arasında yer alıyor.