Türk Gıda Kodeksi Beslenme ve Sağlık Beyanları Yönetmeliği ile son tüketiciye arz edilen gıda ve içeceklerin etiketlenmesinde, sunumunda veya reklamında kullanılabilecek beslenme ve sağlık beyanlarına ilişkin kurallar belirleniyor.
Yeni gıda ve içecek ürün formülasyonları ile beslenme ve sağlık yararı olan ürünlerin üretilebilmesinin yolunu açan bu yönetmelik ile sektöre rekabet edebilirlik açısından öne çıkabilmesi için bir şans verilirken , tüketicilere de sağlıklı beslenmelerine yardımcı olabilecek alternatif ürünler sunuluyor.
Gıdaların tüketici açısından yararını ifade eden bu beyanlardan tüketiciler ne anlıyor acaba? sorusundan hareket ederek bu yazımda, yönetmelik kapsamında hangi beslenme beyanları yapılabiliyor ve tüketiciler bu beyanları ürün etiketlerinde görünce nasıl yorumlamalı gibi konulara değineceğim.
Beslenme beyanı bir gıdanın içerdiği enerji için “sağlar”, “azalan veya artan oranda sağlar”, “sağlamaz”, besin öğeleri ve/veya diğer öğeler için “içerir”, “azalan veya artan oranlarda içerir”, “İçermez” gibi ifadelerle o ürünün yararlı özelliklere sahip olduğunu belirten, ileri süren veya ima eden herhangi bir mesajın tüketicilere verilmesidir.
Piyasada yer alan gıda ve içecekler için aşağıdaki beslenme beyanları yapılabiliyor:
Enerji /kalori/besin öğeleri için; Azaltılmış/Daha az
Enerji ve kalori değeri için; Düşük, Enerjisiz/Kalorisiz
Yağ için; Düşük/Az, Yağsız
Doymuş yağ için; Düşük/Az, Doymuş yağ içermez/ Doymuş yağ yoktur
Omega 3 yağ asitleri için; Kaynak/İçerir/…ilaveli, Yüksek
Tekli doymamış yağ için; Yüksek
Çoklu doymamış yağ için; Yüksek
Doymamış yağ için; Yüksek
Trans yağ için; Trans yağ içermez/Trans yağ yoktur
Şeker için; Düşük/Az, Şekersiz, İlave şeker içermez/Şeker ilavesiz
Sodyum/Tuz için; Azaltılmış/Daha az, Düşük/Az, Çok düşük/Çok az, Sodyumsuz/Tuzsuz
Lif için; Artırılmış/Daha fazla, Kaynak/ İçerir/…ilaveli, Yüksek
Protein İçin; Artırılmış/Daha fazla, Kaynak/ İçerir/…ilaveli, Yüksek
Vitaminler ve/veya Mineraller için; Azaltılmış, Kaynak/içerir/…ilaveli, Yüksek
Yönetmelik ile getirilen yeni hükümlerden birisi de Karşılaştırmalı beslenme beyanlarının yapılabilecek olması. Ancak bunun da kuralları belirlenmiş. Ürün çeşitliliği de dikkate alınarak sadece aynı kategorideki aynı ürün adına sahip gıdalar arasında yapılabilecek. Gıdada bulunan bir besin ögesinin miktarındaki ve/veya gıdanın enerji değerindeki fark belirtilecek ve karşılaştırmalı beyan aynı miktardaki gıda için yapılacak. Yönetmelikte yer alan Beslenme Beyanları ve Beyan Koşullarında sadece artırılmış veya azaltılmış olanlar için karşılaştırmalı beslenme beyanı yapılabilecek.
Tüketiciler beslenme beyanlarından ne anlamalı?
Beslenme beyanı ile gıdanın besin içeriği öne çıkarılıyor. Bu beyanlar gıdanın düşük yağlı, düşük sodyumlu, enerjisi azaltılmış olduğunu göstermek için kullanılabildiği gibi, gıdanın lif kaynağı olduğunu veya yüksek lif, protein, vitaminler, mineraller ve diğer besin ögelerini içerdiğini belirtmek için kullanılabiliyor.
Örnek olarak, alkolsüz bir içecek etiketinde “düşük enerjili” veya “düşük kalorili” beyanını görüyorsak, o ürünün 100 ml’sinden alacağımız enerji değerinin 20 kcal’den fazla olmadığını anlayabiliriz. “Düşük enerjili” beyanı katı bir gıda için yapılıyorsa, ürünün 100 g’ının enerji değerinin 40 kcal’den fazla olmadığı anlaşılacak.
Sıvı bir gıdanın, etiketinde “enerjisiz veya kalorisiz” yazdığını gördüğümüzde, o ürünün 100 ml’sindeki enerji değerinin 4 kcal’den fazla olmadığını anlayacağız.
Sıvı bir gıda için “düşük veya az yağlı” beyanı ürünün 100 ml’sinin 1.5 g’dan daha az yağ içermesi halinde yapılabilecek. Gıda katı ise ürünün 100 g’ındaki yağ miktarı 3 gramdan fazla değil ise yapılabilecek.
100 g katı veya 100 mL sıvı gıdadaki yağ miktarının 0,5 g’dan fazla olmaması halinde o ürün için “yağsız“ beyanı kullanılabilecek.
Light beyanının kullanımı ile ilgili yönetmelikte bir kural yer almıyor. Ancak AB mevzuatında light ifadesinin ürünün azaltılmış koşulunu sağlaması (Enerji / besin ögesi miktarında, benzer bir ürüne göre en az %30’luk bir azalma sağlanması) halinde kullanılabileceği yer alıyor.
Şeker içeren gıdaların “şekersiz” beyanı ile piyasada yer alması, o ürünün 100 g/ml’sindeki şeker miktarının 0.5 g’dan fazla olmaması anlamına geliyor.
“Şeker ilavesiz” beyanını etikette gördüğünüz zaman, o gıdaya doğal şeker dışında bir şeker, tatlandırıcı katılmadığı anlaşılacak. Eğer gıdada şeker doğal olarak bulunuyorsa, etiketinde “doğal olarak şeker içerir” beyanını görebileceğiz.
Bir gıda veya içecek ürün etiketinde yüksek vitaminli veya yüksek mineralli beyanını gördüğümüzde o ürünün içerdiği vitamin ve mineral miktarlarının , yönetmelik ile vitaminler veya mineraller için belirlenen belirgin miktarların 2 katını içerdiğini anlayacağız.
“İlave şeker içermez veya şeker ilavesiz” beyanı içeren bir gıdada herhangi bir mono- veya disakkarit veya tatlandırma özelliği için ilave edilen bir başka gıda bulunmadığını anlayacağız.
Eğer etikette “doğal olarak şeker içerir” ifadesini görürsek o gıdada ilave edilmiş bir şeker olmadığını, şekerin ürünün doğal yapısında bulunduğunu anlayacağız.
Piyasada etiketinde “trans yağ içermez / trans yağ yoktur” beyanlarını taşıyan birçok ürün var, bunun anlamı ise yağlarda veya bileşen olarak yağ içeren gıdalarda trans yağ asidi miktarının toplam yağın 100 gramında 1 gramdan az olduğu.
Bu yönetmelik ile, tüketicilerin giderek artan sağlık bilinci ve kilolarını muhafaza edebilme çabalarına cevap olmak üzere, gıda ve içecek üreticisi firmalara bir çok beslenme beyanını yapabilmelerine imkan verecek fırsatlar sunulmuş. Beslenme beyanlarının yapılmasında tüketiciyi yanıltacak, yanlış bilgi vermemesi, diğer gıdaların beslenme yönünden yeterliliği veya güvenilirliği konusunda şüpheye neden olacak şekilde olmaması, belirli bir gıdanın aşırı tüketimini destekleyecek veya özendirecek şekilde olmaması yönetmelik ile özellikle vurgulanmış.
Ancak etiketlerinde beslenme beyanı yer alan bu gıdaları satın alan tüketicilerin çok dikkatli olmasını gerektiren bazı noktalar var.Tüketici tek bir besin ögesine odaklanarak o ürünün tüm besin ögeleri açısından mükemmel bir ürün olduğu algısına kapılmamalı. Örneğin, düşük yağ tüketimi konusunda istekli olan tüketicilere cevap olarak üretilen “yağsız” veya “düşük yağlı” beyanlarını taşıyan bir çok ürünün çok fazla karbonhidrat veya şeker içerebileceğini de unutmamalı. Bu beyanların gerçek olup olmadığının tespit edilmesi kısmında ise Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın yürüttüğü kontrol ve analizlerin önemini tüketicilerin aldatılmasının önüne geçilmesi açısından vurgulamak isterim.