Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü laboratuvarlarında, Dr. Öğr. Üyesi Necla Birgül İyison tarafından Akdeniz ormanlarında yaşayan, orman örtüsüne ve diğer canlılara zarar veren çam kese kurdu adlı böcek türüne karşı doğal pestisit geliştiriliyor.
Tükettiğimiz gıdalarda istenmeyen hayvan veya bitkileri öldürmek amacıyla kullanılan kimyasal pestisitler insan sağlığı kadar doğayı da olumsuz yönde etkiliyor. İnsektisit (böcek öldürücü), herbisit (yabani ot öldürücü), fungusit (küf öldürücü), rodentisit (kemirgen öldürücü) gibi farklı isimlerle sınıflandırılan kimyasal maddelerin tümünü kapsayan pestisitler; havaya, su ve toprağa, oradan da bu ortamlarda yaşayan diğer canlılara geçerek ve dönüşüme uğrayarak çeşitli reaksiyonlara yol açıyor.
Uygulanan pestisit, zaman içinde doğada çözünmüyorsa önemli bir bölümünün toprakta kalması sonucunda çevre için büyük tehdit oluşturabiliyor. İlaç kalıntıları içeren bitki ve toprakların su ile teması sonucunda pestisit kalıntıları toprağın alt katmanlarına oradan yeraltı sularına ulaşabiliyor. Yeraltı sularına ulaşan pestisit kalıntıları içme suları yoluyla insan sağlığını tehdit ediyor. Pestisitin doğrudan suya karışması, ilaç atık ve artıklarının doğaya atılmaları, ambalaj malzemenin su kaynaklarında yıkanması sonucunda çevre sorunları yaşanabiliyor. Örneğin, önemli miktarlarda balık ölümleri gerçekleşebiliyor.
1960’larda FAO (Dünya Gıda ve Tarım Örgütü) ve WHO (Dünya Sağlık Örgütü) tarafından kurulan “Pestisit Kalıntıları Kodeks Komitesi”, gıdalarda bulunmasına izin verilen maksimum kalıntı değerlerini saptamış durumda. Ülkemizde de tarımsal ürünlerde kullanılan pestisitlerin gıdalarda bulunması izin verilebilir maksimum miktarları ürün ve ilaç bazında belirlenmiş durumda. Bu bilgilere Tarım Bakanlığı’nın web sayfasından ulaşılabiliyor. Verilere göre Türkiye pestisit kullanımında dünyada ilk 100 ülke arasında 62’ci sırada yer alıyor.
Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü Dr. Öğr. Üyesi Necla Birgül İyison, pestisitler üzerine yürüttüğü bir araştırma kapsamında Akdeniz bölgesinde orman örtüsüne zarar veren bir böcek türünün kontrol altına alınması amacıyla yeni bir zirai ilaç (pestisit) geliştirilmesi yönünde adımlar attıklarını kaydetti. İyison, TÜBİTAK destekli araştırma kapsamında Akdeniz bölgesindeki çam ormanlarında 3-4 yılda bir patlama yaparak ciddi zararlara neden olan Çam Kese kurdu adı verilen böcek türünü laboratuvarda detaylı biçimde incelediklerini ve hücre zarındaki bir almaç proteinin yapısı üzerinde çalıştıklarını ifade etti. Bu proteinin sadece böceklerde üretildiğini ve gelişim süreçlerinde görev aldığını belirten İyison; dolayısıyla laboratuvar çalışmaları kapsamında sadece bu böcek türüne zarar verecek ve diğer memeliler ile böcekler üzerinde etkili olmayacak bir pestisit geliştirmeyi amaçladıklarını belirterek, tarım ve zirai alanda kullanılan zararlı kimyasallara alternatif oluşturabileceklerini sözlerine ekledi.
Dr. Öğr. Üyesi Necla Birgül İyison araştırmaya ilişkin olarak; “Bu projeyi TÜBİTAK’a sunduk. Muhtemelen bir ilerideki safhada Tarım Bakanlığı’na yönelebileceğiz. Bu projeyle bu böcek türüne özel bir pestisit geliştirmiş olacağız. Pestisitler, gıda ve tarım ürünlerine zarar veriyor. Ahşap ürünlerine, hayvan yemlerine ya da hayvanlar üzerinde ve vücutlarında yaşayan böceklerde, eklembacaklılarda hepsine zarar veriyor. Ayrıca tarım alanında çalışanların sperm hücre sayısının kentlerde yaşayanlara oranla yüzde 40 azaldığı belirtiliyor, yani infertilizasyona yol açıyor. Pestisit kullanımının maliyeti de çok yüksek. Aslında hiç kullanmamak en iyisi ama onu da yapamıyorsunuz, çünkü tarımda o çevrede yaşayan böceklerden kaynaklanan çok fazla zarar oluyor. Bu nedenle doğru dozlarda kullanım çok önemli. Projemiz bittikten sonra 2-3 yıl içinde, bir molekül bulursak o molekül üzerinde yoğunlaşıp Tarım Bakanlığı’na veya tekrar TÜBİTAK’a başka bir proje verip üretimini de yapmayı hedefliyoruz” şeklinde konuştu.